Het Steilneset Herdenkingsmonument voor heksen van Vardø

Tijdens een roadtrip door het hoge noorden van Noorwegen, waarover meer in een andere blog, deden we ook het Steilneset Herdenkingsmonument voor heksenverbrandingen in Finnmark aan. Het emotionele hoogtepunt van ons bezoek aan het eiland Vardø.

Afgelopen zaterdag stond in de Volkskrant nog een stuk over een nog op te richten Heksenmonument in Nederland – onder meer medeauteur Susan Smit zet zich daarvoor in – maar in het uiterst noord-oostelijke punt van Noorwegen staat er een die de 91 mensen, 77 vrouwen en 14 mannen, die op Vardø zijn verbrand, herdenkt. In heel Finnmark werden tussen 1600 en 1692 maar liefst 135 mensen terechtgesteld wegens “trolldom” of hekserij.

91 "Heksen"

Het monument, dat is opgericht op de plek van de terechtstellingen, bestaat uit een zwarte, vierkante glazen kubus waar middenin een vulkaanachtige kegel een stoel staat waar een vlam brandt, en een lange donkere gang gemaakt van canvas met touw tussen hout gespannen, waar de 91 namen en verhalen staan van de terechtgestelde “heksen”.

Op elke doek staat de naam van het slachtoffer, met de beschuldiging, vaak door wie ze beschuldigd werden, en ook wat ze “bekend” hadden, dat laatste vaak na marteling en in ieder geval na de waterproef. Hieronder een van die verhalen, waarbij de andere 90 niet onderdeden voor de absurditeit van de beschuldigingen en afgedwongen bekentenissen:

Karen Andersdatter

Voor het gerecht gebracht in Vadsø op 27 februari 1663

BESCHULDIGD

van het beoefenen van hekserij

BEKEND

dat zij hekserij leerde van Dorette Lauritsdatter, die geëxecuteerd werd,

dat zij haar krachten kreeg door het eten van pap toen zij in afzondering zat na een bevalling

dat de pap waterig was en dat zij er een donkere vlek in zag, ongeveer zo groot als een gerstekorrel

dat zij twee weken na het eten van de pap ziek werd

dat Satan verscheen in de gedaante van een kat, drie weken nadat haar opsluiting eindigde

dat hij van haar voeten naar haar mond liep en haar tanden telde

dat Satan wilde dat zij hem diende en haar geluk met vee beloofde

dat Satan vijf of zes keer terugkwam voordat zij bezweek en hem haar diensten beloofde

dat zij haar god Isach noemde

dat hij de vorm had van een knop aan een tak

dat ze hem een van haar vingers gaf als onderpand

dat hij haar beval andermans vee en schapen te melken

Weigerde te bekennen dat ze deelnam aan de betovering van de regionale gouverneur Veroordeeld voor het uitoefenen van hekserij

Ter dood veroordeeld op de brandstapel

Getrouwde vrouw | Woonde op Skatore bij Vadso | Aangeklaagd door Karen Iversdatter, Maren Olsdatte en Ellen Gundersdatter | Opgeroepen voor de rechtbank in een reeks van gekoppelde hekserijprocessen tijdens welke 20 vrouwen werden geëxecuteerd.

Het is een van de 91 verhalen van 91 mensen die op deze manier toch voortleven, met bij elk verhaal een enkele lamp die voor hen brandt, en dat licht hangt voor een klein raampje dat zicht biedt op de omgeving, sommigen richting het dorp en het kasteel waar de “rechtszaken” plaatsvonden. Wij waren er overdag, maar ’s avonds moet dat van buiten ook een feeëriek beeld geven, en dus zelfs als het donker is, kunnen ze niet vergeten worden, want ze worden nog gezien, ze zijn er nog.

En bij elke plek, bij elk verhaal dat ik las, vroeg ik me telkens weer af wat het werkelijke verhaal was, waarom juist deze persoon, vrouw of man, slachtoffer was geworden van deze hetzes, wie ze waren, wat ze precies overkwam, en waarom? En misschien is dat juist ook de bedoeling van zo’n plek: dat je je dat soort vragen stelt. En dat we daarvan blijven leren, want hetzes, vrouwenhaat, valse beschuldigingen en openbare terechtstellingen zijn er gewoon nog steeds. Er moet maar gauw zo’n plek komen hier in Nederland!